9 effectieve zaken bij afstandsonderwijs

Nederland verkeert sinds 16 december 2020 in een harde lockdown. Net zoals in maart 2020 hebben alle scholen hun deuren moeten sluiten; hiermee zijn scholen voor het overgrote deel van de leerlingen tot en met tenminste 17 januari 2021 fysiek gesloten.

Het geven van onderwijs op afstand is hierdoor onvermijdelijk geworden. Education Lab NL heeft samen met Inspectie van het Onderwijs onderzocht welke kansrijke interventies bij afstandsonderwijs kunnen helpen. Hiervoor hebben we literatuurstudie gedaan naar overzichtsstudies en een reeks losse wetenschappelijke studies. We hebben ons hierbij gericht op hard en overtuigend bewijs, oftewel ons beperkt tot studies die aan de allerhoogste wetenschappelijke standaarden voldoen.

Uit ons onderzoek blijkt dat met goede afstandslessen en aanvullende maatregelen op schoolniveau het mogelijk is om effectief afstandsonderwijs te geven. Op basis van diverse onderzoeken concluderen we dat er bij het geven van afstandslessen vier zaken van belang zijn.

(1) Kwaliteit van het didactisch handelen is essentieel. Bij een online-les is de kwaliteit van het didactisch handelen nog belangrijker dan bij fysieke lessen. Net zoals bij fysieke lessen bestaat een goede didactiek uit een combinatie van het geven van duidelijke uitleg die aansluit op het kennis- en vaardigheidsniveau van de leerlingen, het organiseren van structuur, duidelijkheid en rust, het betrekken van leerlingen bij het onderwijs, het aanbieden van oefeningen en het geven van feedback.¹ Het is met name van belang dat deze elementen van effectief onderwijs aanwezig zijn, en minder van belang hoe of wanneer de lessen gegeven worden.

(2) Organiseer interacties tussen leerlingen. Deze interacties kunnen plaatsvinden tijdens de digitale lessen of daarbuiten. Wanneer de interactie wordt ingezet tijdens de les, dan heeft deze het grootste effect op de leerprestatie en motivatie wanneer deze doelbewust door de leraar is ontworpen en geïmplementeerd. Communicatie- en samenwerkingsapplicaties kunnen de interactie tussen leerlingen onderling en tussen leerling/leraar bevorderen⁴ te denken valt aan Slack, Google Drive en TEAMS.

(3) Laat leerlingen zelfstandig werken. Meer dan bij fysieke lessen wordt er tijdens het afstandsonderwijs een beroep gedaan op het vermogen van leerlingen om zelf structuur aan te brengen en de juiste leerstrategieën in te zetten. Als leraar kun je leerlingen helpen door taken te vereenvoudigd, op te splitsen in subtaken, of dusdanig aan te passen zodat er minder complexe handelingen, kennis en instrumenten nodig zijn. Daarnaast kun je bepaalde leerstrategieën aanbieden waardoor leerlingen verder kunnen werken aan de taak bijvoorbeeld leerlingen de leerstof aan een huisgenoot laten uitleggen of leerlingen een mind-map laten maken waarmee de leerlingen bepaalde concepten of ideeën kunnen organiseren.

(4) Extra aandacht voor kwetsbare leerlingen. Leerlingen met leerachterstanden presteren met name slechter in de online-omgeving. Het is belangrijk dat leraren extra aandacht besteden aan de behoeften van deze leerlingen en de manieren waarop ze deze leerlingen betroken kunnen houden bij het onderwijs. Te denken valt aan het goed in beeld brengen en monitoren van cognitieve resultaten en sociaal-emotioneel welbevinden. Maar ook het onderhouden van intensiever contact met deze leerlingen tijdens of buiten de lessen of het geven van meer steun bij het zelfstandig werken bijvoorbeeld door het verstrekken van checklists.

Verder concluderen we dat de volgende vijf aanvullende maatregelen op schoolniveau van belang zijn:

(1) Organiseer voor alle leerlingen toegang tot afstandsonderwijs. Toegang tot digitale middelen is voor het afstandsonderwijs een harde randvoorwaarde; zonder laptop of internet is het meestal onmogelijk om digitale lessen te volgen. Scholen en opleidingen doen er daarom goed aan te zorgen dat al hun leerlingen een laptop/tablet, internet en toegang tot digitale leermiddelen hebben.

(2) Help leraren beter te worden in afstandsonderwijs. Professionalisering van leraren behoort tot een van de meest effectieve interventies in het onderwijs zowel op korte als op langere termijn. Hierbij gaat het om extra begeleiding en ondersteuning bij het gebruik van nieuwe hardware en softwareapplicaties (zoals TEAMS, Google classrooms, etc.), en de combinatie tussen fysiek en afstandsonderwijs.

(3) Bewaak het welbevinden van leerlingen, leraren en schoolleiders. Voor schoolleiders en leraren geldt dat ze in deze periode voor extra uitdagingen staan. Het is belangrijk dat zij zich focussen op zaken die er echt toe doen, die acuut nodig zijn en effect hebben. Voor leraren geldt dat het daarnaast belangrijk is dat zij monitoren waar hun leerlingen mee bezig zijn bijvoorbeeld door het huiswerk te controleren en regelmatig te vragen hoe het met hen gaat. Wanneer er sprake is van een instabiele of onveilige situatie moet er snel gehandeld worden bijvoorbeeld door deze leerlingen op te vangen op de opvanglocatie.

(4) Organiseer extra steun of inhaalprogramma’s voor leerlingen die achterstand hebben opgelopen. Scholen kunnen dit organiseren door bijvoorbeeld extra te investeren in extra ondersteuning door leraren of door ouders (met name PO en SO), inhaalprogramma’s zoals tutoring en zomerscholen en andere vormen van extra ondersteuning. Van belang hierbij is dat de steun en inhaalprogramma’s zich richten op de daadwerkelijk opgelopen achterstanden van de betreffende leerlingen.

(5) Betrek ouders/verzorgers bij het afstandsonderwijs. Dit is bij afstandsonderwijs met name een uitdaging wanneer het gaat om de gezinnen die ook in fysiek onderwijs minder betrokken zijn bij het leren van hun kinderen en/of niet over voldoende digitale middelen beschikken. Een eerste effectieve aanpak is op een makkelijke en toegankelijke manier met ouders over lessen, opdrachten en lesmateriaal te communiceren. Hoe minder complex, hoe beter. Maak gebruik van een enkel kanaal, zodat het altijd duidelijk is waar ouders informatie kunnen vinden.

Wil je meer weten en inzichten vanuit ons onderzoek voor je eigen school gebruiken? Blijf ons volgen op deze website en natuurlijk via social media.